Birinci trimesterde (gebeliğin ilk üç aylık döneminde) gebelik hem vajinal hem de abdominal (karından yapılan) ultrasonografi ile incelenebilir. Öncelikle vurgulanması gereken, vajinal ultrasonografi incelemesinin gebeliğin bu döneminde karından yapılan ultrasonografiye göre daha fazla detay gösterebilmesi ve abdominal ultrasonografide gözlenebilen yapıları yaklaşık bir hafta daha erken gösterebilmesidir. Bu nedenle doktorunuzun vajinal ultrasonografi önerisini kabul etmeniz önemlidir. Bu ultrasonografi türünün düşük nedeni olabileceği yönünde bilimsel bir veri yoktur.

Gebelikte ultrasonografide en erken gözlenen bulgu kalınlaşmış rahim iç tabakasıdır.

Bu dönemde rahim içinde yerleşme gerçekleşmiş, kanda beta HCG hormonu seviyesi yükselmeye başlamıştır. Gebelik kesesinin ortaya çıkmadığı bu dönemde idrar testi henüz müspet sonuç vermeyebilir.

Rahim iç tabakasının kalınlaşması dış gebelik ve mol gebeliğinde de özlenebileceğinden henüz bu aşamada gebeliğin seyri hakkında yorum yapmak imkansızdır.

Gebelik ilerledikçe rahim içinde sırayla gebelik kesesi ve takiben koryon boşluğu, yolk kesesi, embriyo, embriyonun kalp atışları, hareketleri ve nihayet kollar ve bacaklarla birlikte çeşitli organlar gözlenebilir hale gelmeye başlar. Bu sıra normal gelişimin takip ettiği sıra değil, ultrasonografinin gözlem sahasına girme sırasıdır. Kullanılan ultrasonografinin çözünürlüğü ne kadar yüksekse bu sayılan yapılar o kadar erken dönemde gözlenebilir duruma gelir.

Gebelik kesesi

Ultrasonografide rahim içinde yerleşmiş bir gebelik kesesinin gözlenmesi ile gebelik tanısı kesinleşir.

Gebelik kesesi, içinde embriyonun gelişmeye başladığı amniyos sıvısı ile dolu bir yapıdır.

Gebelik kesesinin gözlenmiş olması dış gebelik olasılığını ortadan kaldırır (ikiz gebeliklerde bir embriyonun rahim içinde, diğerinin de rahim dışında yerleştiği özel dış gebelik türü çok ender görülmekle beraber her zaman dikkate alınır).

• Vajinal ultrasonografide gebelik kesesi genellikle adet gecikmesi 2-3 günü bulduğunda gözlenebilir hale gelmiş durumdadır. Bu aşamada kesenin çapı yalnızca 2-4 mm kadardır.

• Abdominal (karından yapılan) incelemede gebelik kesesi ortalama olarak 5 milimetre olduğunda ve / veya gecikme bir haftayı bulduğunda gözlenir.

• Gebelik kesesi adı verilen yapı yuvarlaktır ve etrafı parlak beyaz görünümlü rahim iç tabakası ile çevrilidir.

Gebelik kesesinin çapı günde ortalama 1 milimetre büyür. Gebelik kesesinin çapına 30 rakamı eklenip 7'ye bölünerek yaklaşık gebelik haftası hesaplanabilir. Bu hesaplama 8. gebelik haftasına kadar oldukça doğru sonuçlar verirken daha ileri haftalarda hatalı sonuçlar verme olasılığı artar.

Çoğul gebelik tanısı: gebeliğin en erken aşamalarından itibaren rahim içinde birden fazla sayıda gebelik kesesi görülmesiyle çoğul gebelik tanısı konabilir.

Yolk kesesi

Gebelik kesesi gözlendikten kısa bir süre sonra yolk kesesi de gözlenebilir hale gelir.

Yolk kesesi bir erken gebelik yapısıdır ve işlevi net olarak aydınlatılamamıştır. Bu yapı bir çem-ber görünümündedir ve içi siyah olarak gözlenir

Yolk kesesinin gözlenmiş olması anembriyonik gebelik olasılığını azaltması açısından önemlidir.

Yolk kesesi genellikle vajinal ultrasonografide gebelik kesesi 8–10 milimetre çapına ulaştığında, abdominal ultrasonografide ise gebelik kesesi 16–20 milimetreye ulaştığında gözlenebilir hale gelir.

Yolk kesesinin çapı 3.5-5.5 milimetre arasındadır.

Yapı, rahim iç duvarını içten saran koryon boşluğunda, embriyoyu barındıran amniyon boşluğunun zarının dış yüzeyine komşu olarak yeralır.

Yukarıdaki resimde 8.5 haftalık gebelikte amniyon zarının sınırları gözleniyor ve amniyon boşluğu içindeki embriyo, zara komşu yolk kesesiyle beraber (saat 9 hizasında) tümüyle koryon boşluğu içinde gözleniyor.

Bebeği barındıran gebelik kesesi (amniyon boşluğu) büyüdükçe yolk kesesi gebelik kesesi ile koryon boşluğu arasında sıkışarak ortadan kalkmaya başlar.

Yolk kesesinin büyüklüğü ve görünümü ile bebeğin sağlığı arasında yakın bir ilişki olduğu düşünülmektedir. Aşırı büyük, düzensiz, duvarı ince, içi siyahtan daha farklı bir renk gösteren bir yolk kesesi saptanması bebeğin sağlıksız olduğunun bir göstergesi olabilir.

Embriyonun gözlenmesi

Embriyo en erken olarak yolk kesesinin bir kenarında kalınlaşma şeklinde gözlenir.

Embriyo, vajinal ultrasonografide uzunluğu 2-3 milimetre iken (yaklaşık 5. gebelik haftasında) gözlenmeye başlar. Embriyonun uzunluğu 6. haftada 5 milimetre, 7. haftada 10 milimetredir.

Embriyonun uzunluğunun, bacaklar hariç tutularak ölçülmesi baş-popo mesafesi (CRL) ölçümü adını alır. 14. haftaya kadar bu ölçüm gebelik haftasını 3 gün hata payıyla belirleyebilir.

Embriyonun vajinal ultrasonografide en geç 7., abdominal ultrasonografide ise en geç 8. haftaya kadar gözlenmiş olması gerekir. Aksi durumlarda anembriyonik gebelik (boş kese) olasılığı gündeme gelir. Bu durumun kesin tanısını koymak için seri ultrasonografiler gerekebilir.

Bebeğin kalp atışlarının gözlenmesi

Bebeğin kalp atışları vajinal ultrasonografide yaklaşık 6. gebelik haftasından itibaren, abdominal ultrasonografide ise yaklaşık 7. gebelik haftasından itibaren gözlenebilir hale gelir.

Kalp atışlarının ultrasonografide gözlenebilir hale gelmesiyle gebeliğin düşükle sonuçlanma olasılığı da azalır.

Amniyon ve koryon boşluklarının gözlenmesi

Gerçekte "gebelik kesesi" rahim boşluğu içinde yeralan koryon tabakasının yarattığı boşluk içinde yeralır. Bu boşluk erken dönemlerde kendini belli etmezken özellikle 7. haftadan itibaren rahim içindeki boşluğun armut gibi bir şekil almasıyla seçilebilir hale gelir. Bu aşamada embriyoyu barındıran ve amniyon boşluğu adını alan yapı (gebelik kesesi) yusyuvarlaktır ve çoğu durumda ince parlak amniyon zarının görülmesiyle sınırları seçilebilir. Yolk kesesi bahsinde yeralan resme tekrar bakınız.

Yandaki resimde oval olarak görülen yapı gerçekte koryon boşluğudur, içinde embriyonun yeraldığı amniyon kesesi ve amniyon zarının dış yüzü ile komşu yolk kesesi gözlenmektedir.

Amniyon kesesi gebelik ilerledikçe koryon boşluğuna doğru büyür ve bir süre sonra, yaklaşık 14. haftada amniyon zarı ile koryon arasındaki boşluk tümüyle kaybolur.

Gebeliğin sarı cismi

Yumurtlamanın gerçekleştiği yumurtalıkta yumurtlamadan hemen sonra sarı cisim adı verilen bir yapı ortraya çıkar. Progesteron hormonu salgılamakla görevli bu yapı, adet kanamasıyla birlikte ortadan kaybolur.

Adet döngüsü gebelik oluşumuyla sonuçlandığında sarı cisim varlığını sürdürür ve gebeliğe hormon desteği vermek için büyüyerek gelişir.

Bu büyüme ve gelişme bazı durumlarda bu bölgede kist izlenimi veren bir yapının oluşmasıyla sonuçlanabilir. Bu yapı bebek kendi hormonlarını üretmeye başlladığında ortadan kalkar.

Resimde gebeliğin sarı cismi bebeğin solunda yeralmış bir şekilde gözleniyor.

Bebeğe ait yapılar ve bebek hareketlerinin gözlenmesi

Gebelik haftası ilerledikçe artık bebeğe ait yapılar da ultrasonografiyle gözlenir hale gelmeye başlar.

Gebeliğin yaklaşık 9. haftasında yapılan bir vajinal ultrasonografide resimde görüldüğü gibi bebeğin kol ve bacak taslakları gözlenmeye başlar. Bu haftada bebeğin beyin dokusu, kafa içinde sanki bir boşluk varmış (siyah) izlenimini verecek şekilde gözlenebilir.

10-12. haftalar arasından itibaren bebeğin beyin içindeki yapıları net olarak gözlenmeye başlar.

Bu dönemde beyin dokusunun büyük kısmı koryoid pleksus adı verilen kelebek görünümünde ve parlak beyaz olarak gözlenen yapılarla doludur (resim). Bu yapılar beyin omurilik sıvısı yapımından sorumludurlar

• 11. haftadan itibaren yüzü oluşturan kemiklerin belirginleşmesiyle yüz hatları belirmeye başlar.

• 11. haftadan itibaren plasentanın özellikleri ayırdedilmeye başlanır. Kordon damarları da bu haftadan itibaren ayırtedilmeye başlanabilir.

• 12. haftadan itibaren bebeğin kol ve bacakları ve bir süre sonra parmakları belirgin olarak gözlenir hale gelir.

• 12. haftadan itibaren bebeğin omurga kanalı gözlenmeye başlar.

• 7.-12. haftalar arasında kitlesel olarak karın içine sığamadığından kordonun göbeğe girdiği bölgeden dışarı çıkarak burada gelişimini sürdüren barsaklar 12. haftada bebeğin karın boşluğunun büyümesiyle kendilerine yeraçıldığında kendi yerlerine geri dönerler.

• 13. haftadan itibaren mide ve mesane de gözlene-bilir hale gelir. 11-14 testinde böylelikle organla-rın önemli bir kısmının yapısı görülüp incelene-bilir hale gelmiş durumdadır

Bebeğin hareketlenmesi

Bebek hareketleri sıklıkla 7.5 haftalıktan itibaren gözlenmeye başlar. Bu hareketlerin nitelikleri beyin dokusunun gelişimine paralel olarak basit hareketlerden daha karmaşık hareketlere doğru değişir.

Hoplama, kol ve bacak hareketleri, yana dönme, hıçkırma, baş hareketleri sırasıyla ortaya çıkar. 16. hafta bittiğinde bebek tüm hareketleri öğren-miş durumdadır ve yeni bir tip hareket oluşmaz.

Yandaki 12.5 haftalık resimde bebeğin tam yatay bir kesitini görüyorsunuz. Bu resimde kafaiçi yapılar, yüz profili ve yüzü oluşturan kemiklerin bir kısmı, bir kol ve elin parmakları, bir bacak ve ayak, omurga kanalı, ense pilisi ve nihayet hemen üstte plasenta gözlenebiliyor. Siyah olan kısımlar bebeğin içinde bulunduğu amniyos sıvısını temsil ediyor

Bu kesit ayrıca bebeğin baş-popo mesafesinin (BPM, ingilizce CRL= crown-rump length) ölçüldüğü kesittir.

BPM değeri gebeliğin haftasını ±3 gün hata payıyla verir.

Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı

Jinekolog Operatör Dr. Kağan Kocatepe