Nazik ve pozitif bir ebeveynlik tutumunun çocukların gelişimini olumlu etkilediğine şüphe yok. PNAS Nexus'ta yayınlanan yeni bir araştırmaya göre çocuklar üzerindeki stresin olumsuz etkileri, pozitif ebeveynlik sayesinde hafifletilebilir. Bu araştırmada, olumsuz yaşam olaylarının çocukların davranış sorunları üzerindeki etkileri ve bu etkilerin pozitif ebeveynlikle nasıl modere edildiği incelendi.

Pittsburgh Üniversitesi'nde gerçekleştirilen bu çalışmanın yazarlarından Yardımcı Doçent Isabella Kahhale ve Jamie Hanson, çalışmanın amacını şöyle ifade ediyor:

“Ekibimiz, öğrenme, hafıza ve duygusal işlevle ilgili iki beyin bölgesi olan hipokampus ve amigdalada bu etkiyi sürekli olarak görmüştür. Çocuklar stresliyken, ebeveynler ve bakıcılar genellikle buna ne yapabileceklerini (yani zor zamanlarda gençleri nasıl destekleyebileceklerini) bilmek isterler. Biz de pozitif ebeveynliğin - yani sıcak ve destekleyici bakımın, iyi bir şey yaptığında övgü almanın gibi - stres ve beyin üzerindeki olumsuz etkiler arasındaki bağları nasıl hafifleteceğini araştırmak istedik.”

“Bu genellikle davranış için görülse de, az kişi bunu beyinde inceledi. Daha önce stres sonrası hipokampus ve amigdala hacminde azalmalar bulduk, ancak bir çocuğun çevresinde çok fazla pozitif ebeveynlik varsa bu ilişkinin farklı olup olmadığını merak ettik.”

Araştırmayı yürütmek için araştırmacılar, 10 ila 17 yaş arasındaki 482 katılımcıdan veri topladı. Beyinde duygusal işleme, hafıza oluşturma ve davranışsal düzenleme gibi önemli roller oynayan iki önemli yapı olan amigdala ve hipokampusun hacimlerini incelemek için yapısal beyin görüntüleme kullandılar.

Beyindeki duygusal merkez doğrudan etkileniyor

Amigdala, beynin temporal lobunun derinliklerinde bulunan küçük, badem şeklinde bir yapıdır. Özellikle korku, kaygı ve saldırganlık gibi olumsuz duyguları işlemedeki kritik rolü nedeniyle beynin "duygusal merkezi" olarak adlandırılır. Hipokampus, amigdalaya bitişik olan medial temporal lobda bulunan başka bir beyin yapısıdır. Hafıza oluşumu, öğrenme ve mekansal navigasyonda kritik bir rol oynar.

Araştırmacılar, çocukluk stresinin daha küçük hipokampus hacimleriyle ilişkili olduğunu, ancak amigdala hacimlerinde farklılık göstermediğini buldular. Pozitif ebeveynlik, çocukluk stresinin hipokampus hacimleri üzerindeki olumsuz etkilerine karşı bir tampon olarak hareket etti. Diğer bir deyişle, yüksek düzeyde pozitif ebeveynlik bildiren gençler, daha yüksek stres düzeyleri yaşadıklarında bile daha küçük hipokampus hacimleri göstermedi.

İlginç bir şekilde, bu tampon etkisi için sadece gençlerin pozitif ebeveynlik hakkındaki perspektifleri önemliydi; ebeveynlerin pozitif tutum raporları, aynı nörobiyolojik ilişkiyi göstermedi. Bu, gençlerin deneyimlerinin beyin gelişimlerini ve psikolojik sağlıklarını nasıl şekillendirdiğini anlamada gençlik perspektiflerini dikkate almanın önemini vurguluyor.

Araştırmacılar PsyPost’a yaptıkları açıklamalarında şunları söylediler:

“Pozitif ebeveynliğin, hipokampus adlı bir beyin bölgesinde daha küçük hacimlerle çocukluk stresi arasındaki ilişkiye karşı koruyucu olduğunu bulduk, ancak bu sadece gençlere ne düşündüklerini sorduğumuzda pozitif ebeveynlik ölçüldüğünde oldu. Ebeveynler bakım tarzları hakkında sorulduğunda, cevapları aynı koruyucu etkiye sahip değildi. Önemli olan, bir ebeveynin sıcak ve destekleyici olduklarını düşünmeleri değil – gençlerin de bunu hissetmesi ve algılamasıdır.”

Pozitif ebeveynlik uygulamalarına örnek olarak; çocuğunuzun evde yardımcı olduğunda bunu sevdiğinizi söylemek, çocuğunuza bir şeyi iyi yaptığında onun bunu bildiğini belirtmek ve çocuğunuzu iyi davrandığında ödüllendirmek verilebilir.

“Araştırmacılar olarak belli stres türlerinin belirli özelliklere sahip olduğunu düşünebiliriz, ama stresi yaşayan kişi aynı şekilde hissetmeyebilir. Yani, yeterli yiyeceğinizin olmaması, bunu yaşayan kişi için çok tehditkar olabilirken, başka biri için olmayabilir” diye ekledi araştırmacılar. “Bu nedenle, bir şeyin stresli olup olmadığını belirleyen şey genellikle deneyimi yaşayan kişinin perspektifidir.”

“Bu sonuçlar, çocuklukta yaşanan stresin olumsuz etkilerini azaltmada pozitif ebeveynliğin önemini vurgulamaktadır,” dedi Kahhale ve Hanson. “Ebeveynler ve bakıcılar için bu, eğer çocuklar zor zamanlar yaşıyorsa onlara sıcaklık, destek ve övgü sunarak bu olumsuz etkileri hafifletebileceklerini bilerek rahatlayabilirler.”

Özellikle gençlerin kendi perspektiflerinden olumlu ebeveynliği nasıl algıladıklarına odaklanan bu araştırma, yaşam stresinin beyin gelişimi ve davranışı nasıl şekillendirebileceğini daha iyi anlamamıza yardımcı oluyor.

Stresin davranış üzerindeki etkisi:

Çalışmanın sonuçlarına göre olumsuz yaşam olayları, gençlerin davranışsal sorunlarını artırırken, pozitif ebeveynlik bu etkiyi hafifletiyor. Özellikle yüksek düzeyde pozitif ebeveynlik sergilenen durumlarda, stresle davranışsal sorunlar arasında anlamlı bir ilişki bulunmamış.

Hippokampus hacmi üzerine etkileri:

Bir diğer dikkat çeken bulgu da, olumsuz yaşam olaylarının hippocampal hacmi üzerindeki etkisi ile ilgiliydi. Araştırma, ortalama veya altında pozitif ebeveynlik gösteren çocuklarda, olumsuz yaşam olaylarının artışının hippocampal hacminin azalmasıyla ilişkilendirildiğini gösterdi. Ancak yüksek düzeyde pozitif ebeveynlik gösteren bireylerde bu etki gözlemlenmedi.

Amigdala hacmi üzerine etki:

Olumsuz yaşam olaylarıyla amigdala hacmi arasında belirgin bir ilişki bulunmadı. Pozitif ebeveynlik, bu bölgede de koruyucu bir etki gösteriyor gibi görünmüyor.

Ek analizler:

Araştırmacılar ayrıca sosyoekonomik durumun etkisini de incelediler. Bulgular, sosyoekonomik durumun gençlerin davranışsal sorunları ve hipokampal hacmi üzerindeki olumsuz yaşam olayları ve pozitif ebeveynlik etkilerini açıklamadığını gösterdi.

Kaynak: Isabella Kahhalé, Kelly R Barry."Positive parenting moderates associations between childhood stress and corticolimbic structure". Şuradan alındı: https://academic.oup.com/pnasnexus/article/2/6/pgad145/7192947. (13.06.2023).