Her türlü bunama hastalığı daha çok ileri yaşlarda çıkar. Emekli olunca sakin bir yaşamın içinde olmak keyif verici ve sakin görünebilir; ancak bu yaşam tarzının bir tehlike sinyali var! Beyni aktif bir yaşamdan monoton bir dünyaya yönlendirdiğinizde, Alzheimer'a yakalanma riski artar. Beyin çalıştıkça nöronlar yeni başlangıçlar oluşturur ve bu bilgileri kaydeder. Beyni de ne kadar aktif tutarsanız Alzheimer'dan o kadar çok korunursunuz. Beynin sadece bir bölümünü çalıştırmak yerine çok yönlü etkin kılmak önemli, unutmaktan korkan birey gününün her dakikasını sosyal bir etkinlikle doldurmalı, okumalı, sosyal arkadaş ortamlarında bulunmalı.

Demans, bunama anlamına geliyor. Bu durumda yakın geçmişe yönelik bellek bozukluğu yaşayan, unutan bir insan söz konusu oluyor. Fakat tek başına yakın belleğin sorunlu olması demansı tanımlamaya yetmez. Demans için yakın bellekteki sorunun sosyal sorunlar da yaratması gerekir. Kişilik değişebilir; daha evvel çok iyi yaptığı işlerde aksamalar görülebilir. Bir ev hanımı ise daha önce iyi yaptığı yemekleri daha zor yapmaya başlayabilir veya eski lezzetini yakalayamayabilir. Araba kullanan bir şoför eskisi gibi dikkatli kullanamayabilir.

Demansın süreçleri

İlerleyen safhalarda hastanın öz bakımı, hijyeni bozulur; bir çocuk gibi bakıma muhtaç hale gelir ve daha da ileri aşamada yatağa bağımlı olur. Yaşam takvimi geri işlemeye başlar; o güne değin zekâ ve davranış olarak çıkılan gelişim basamakları inilmeye başlanır. Çoğu zaman araya giren enfeksiyon ya da başka bir nedenle hasta kaybedilebilir.

Demansın en önemli nedeni Alzheimer hastalığı ve damar sertliği

Demansın görülmesinin en önemli nedeni Alzheimer hastalığıdır. Alzheimer hastalarının ardından damar sertliği sonucunda çeşitli damar tıkanıklığı yaşayan hastalarda da demans yani bunama görülebilmektedir. Diğer bir deyişle hastalığın %90'ı ya Alzheimer'dan ya da damarsal tıkanıklık sonucu oluşan rahatsızlıklardan kaynaklanır. Ayrıca %10'u da travmalar, tiroid fonksiyon bozuklukları, B12 veya folik asit yetmezlikleri gibi başka hastalıklara bağlı çok çeşitli nedenlerden oluşabilir.

Demans tanısı koymak zor değil

Unutkanlık; sosyal ilişkilerdeki zayıflıklar, beceri kayıpları gibi belirtiler hekim olmayan kişiler tarafından bile fark edilebilir. Bu belirtiler belli bir zaman diliminde gerçekleştiyse ve 50 yaş üzeri bir hastadan söz ediliyorsa, ilk tanı demans olabilir. Testlerle ve yardımcı testlerle de tanı doğrulanabilir. Tanı koyma yöntemlerinden biri MR'dır, Bellek bozukluğu, beyin tümörü veya beyin kanamasından da kaynaklanabilir. Ayrıca bazı kan testleri vardır. Bu testlerde B12, folik asit, tiroid fonksiyonlarına bakılır. Az görülen demanslar ayırt edilmelidir.

Alzheimer'da protein plakları birikiyor

Bunamanın nedenlerinden biri olan Alzheimer hastalığında, beyinde genetik ve çevresel etkenlerle amiloid adı verilen protein türevleri birikiyor. Bu protein plakları, nöron adı verilen beyin hücrelerinin ölümüne neden oluyor. Beyin hücrelerinin ölmesiyle beyin küçülmeye başlıyor. Beyindeki bu hasar da unutmaya yol açıyor. Günümüzde devrim niteliğinde gelişmeler yaşanıyor. Artık amiloid beta protein düzeylerini tayin eden kan testiyle demansa yakalanma riski ortaya çıkarılabiliyor. Amiloid beta proteinlerinin yol açtığı plakların neden oluştuğu, neden bazı kişilerde daha fazla protein biriktiği ise araştırılıyor. Öte yandan günlük unutkanlıklar Alzheimer belirtisi olabilir. Günlük hayatını devam ettirebilen fakat unutkanlıktan şikâyet eden bir kesim var. Bu kesim, gözlük, araba anahtarları gibi günlük eşyaları kaybetmek, randevuları karıştırmak gibi unutkanlıklar yaşar. 30-40'lı yaşlarda olan çoğunlukla da aktif yaşamın içinde yoğun stres altında olan bireylerde çok sık yakın bellek sorunları görülüyor. HKB adı verilen hafif kognitif bozukluğunun neden olduğu unutkanlıklar, ileride Alzheimer'a yakalanmanın belirtileri olabilir. Kan testiyle amiloid beta 42 proteinin, hastalık görülmediği halde de yüksek olduğu anlaşılabilir.

Geçmişte test daha zordu

Eskiden Alzheimer'a neden olan amiloid proteini belden girilen bir iğne ile alınan beyin omurilik sıvısından ölçülebiliyordu. Bazı teknik araştırmalar ve özel durumlar dışında pratik bir yöntem olmadığından toplumsal tarama mümkün değildi. Geçen yıl proteini plazmadan ölçmenin anlamlı olabileceği bulundu. Kan testiyle artık rutin olarak ben unutkanım diyen insanlarda veya unutkanlık problemi olmayan ancak ileri yaşlarda Alzheimer'a yakalanma riskini belirlemek isteyen kişilerde, amiloid beta seviyelerine bakılabilecek. Sonuca göre yaşam tarzı ve diyet önerileri ile birlikte bazı tıbbi tedaviler de önerilebilecek. Bunama nedeni olarak %60-70 olasılıkla Alzheimer sorumlu tutulabilir. Dolayısıyla alzheimer riski hakkındaki sorulara yanıt almak çok önemli. Öte yandan Amiloid beta 42 seviyesinin düşük çıkması Alzheimer olmayacağı anlamına gelmiyor. Çünkü bu değer daha ileri yaşlarda da yükselebiliyor. Bu değer aslında bir kere ölçülüyor; oran yüksek veya düşük çıkarsa, düzenli olarak birkaç yıl izlem gerekiyor. Aynen sık sık kolesterol değerlerinin ölçülerek kalp ve damar hastalıkları riskinin belirlenmesi gibi.

Anadolu Sağlık Merkezi Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Türker Şahiner